Józef i Maria Chełkowscy i zasłynęli w Wielkopolsce jako wzorowi gospodarze majątku wiejskiego i krzewiciele tradycji patriotycznych. Na przełomie XIX i XX wieku, w dobie nasilonej akcji germanizacyjnej w zaborze pruskim, małżonkowie zainicjowali w Śmiełowie ideę „domu otwartego”, mającą stanowić legalną przeciwwagę dla antypolskich działań władz pruskich. Przejawiała się ona głównie w ożywionej działalności propagującej związki Śmiełowa z osobą Adama Mickiewicza – jej rezultatem była m.in. wizyta w Śmiełowie Henryka Sienkiewicza (wrzesień 1899), Edmunda Dalbora (grudzień 1908), Marcina Rożka (lipiec 1914), a także stworzenie w pałacu pierwszych zalążków późniejszego muzeum poety (formalne otwarcie muzeum miało miejsce
już po śmierci Chełkowskich – w roku 1975).
Józef i Maria Chełkowscy
Józef Kembłan Chełkowski
Józef Chełkowski urodził się jako syn Franciszka Chełkowskiego (1839-1893) i Felicji z Wężyków Chełkowskiej (1845-1932).
Ukończył wyższe studia rolnicze w Halle i w Berlinie.
18 października 1898 roku poślubił w Toruniu Marię
Donimirską córkę Jana Donimirskiego z Buchwałdu
i Zofii z Mittelstaedtów– nowożeńcy zamieszkali w pałacu
w Śmiełowie, który odtąd stał się ośrodkiem kultu Adama Mickiewicza (wieszcz zatrzymał się tam na kilka tygodni latem 1831 roku) promieniującym na całą prowincję wielkopolską.
Józef Chełkowski był członkiem sejmiku powiatowego w Krotoszynie (w latach 1900-1918)[5], patronem kółek rolniczych. Na wniosek Powiatowej Rady Ludowej, objął w dniu 9 stycznia 1919 r. urząd pierwszego starosty powiatu koźmińskiego. Do jego zadań należało m.in. powoływanie polskich władz powiatowych i gminnych. Działał także na polu zaopatrzenia powstańców wielkopolskich w broń, konie i żywność; dbał o zapewnienie powstańcom
pomocy medycznej.
W Koźminie odsłonił współufundowany przez siebie pomnik Powstańców Wielkopolskich. W 1926 roku sfinansował remont generalny kościoła w swojej rodzinnej miejscowości – Starymgrodzie. Wraz z matką Felicją opiekował się weteranem powstania styczniowego – Sewerynem Goszczyńskim. Zasiadał w Radzie Nadzorczej Cukrowni Witaszyce. W Śmiełowie rozwijał hodowlę tzw. koni dla stadnin państwowych oraz tzw.remontowych, dostarczanych wojsku
Maria z Donimirskich Chełkowska
Urodziła się 13 września 1878 roku w Telkwicach. Była córką Jana Donimirskiego (1847–1929), dziedzica m.in.Buchwałdu i Zofii z Mittelstaedtów Donimirskiej (1852–1929)[1]. W dobie zaborów jej rodzina odznaczała się działalnością na rzecz zachowania polskości na Pomorzu oraz wspieraniem inicjatyw naukowych i kulturalnych.
18 października 1898 roku poślubiła w Toruniu Józefa Chełkowskiego. Nowożeńcy zamieszkali w pałacu w Śmiełowie, który odtąd stał się ośrodkiem kultu Adama Mickiewicza (wieszcz zatrzymał się tam na kilka tygodni latem 1831 roku) promieniującym na całą prowincję wielkopolską.
W grudniu 1918 roku Maria Chełkowska witała w Gdańsku (wraz z grupą działaczy pomorskich) Ignacego Paderewskiego i towarzyszącą mu brytyjską misję wojskową którym towarzyszyła w drodze do Poznania. Wizyta Paderewskiego w Poznaniu przyczyniła się do wybuchu powstania wielkopolskiego. Na historycznej liście gości poznańskiego Bazaru, zameldowanych w hotelu pod datą 26 grudnia 1918 roku, Maria Chełkowska figurowała obok Paderewskiego, oficerów angielskich i kilkunastu przedstawicieli ziemiaństwa wielkopolskiego.
Maria Chełkowska brała ponadto udział w akcjach patriotycznych na Warmii, gdzie przed plebiscytem ważyły się losy przynależności państwowej tego regionu. Prowadziła korespondencję z Józefem Piłsudskim, któremu przedkładała (bezskutecznie) projekty zorganizowania powstania zbrojnego na Pomorzu, Warmii i Powiślu[9]. Podczas plebiscytu w 1920 roku przebywała w powiecie sztumskim, włączając się, wraz z najstarszymi synami, Franciszkiem i Szczęsnym,
w nurt działalności propagandowej